Tekstove su recenzirali profesorka emerita Svenka Savić, koordinatorka ACIMSI Centra za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu,
profesor dr
Jovica Trkulja sa Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu, profesor dr Mikloš Biro sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu,
profesor dr Miroljub Radojković sa Fakulteta političkih nauka Univerziteta u
Beogradu, profesor dr Zoran Jevtović sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u
Nišu, docent dr Dejan Donev sa Instituta za novinarstvo, medije i komunikacije,
Pravnog fakulteta „Justinijan I“ Univerziteta „Sv. Kiril i Metodij“ iz
Skoplja i docent dr Slobodan Reljić sa Učiteljskog fakulteta Univerziteta u
Beogradu.
Kratak pregled obrađene problematike
svakog rada:
Pišući o etičkim i pravnim aspektima u
medijima Dejan Donev u radu Nužnost primene samoregulacije za opstanak novinarske
profesije skreće
pažnju da je za opstanak novinarske profesije nužna primena samoregulacije. Autor se bavi problemom gubitka smisla novinarske profesije, koja umesto služenju javnosti i
kvalitetu informacija skreće u senzacionalizam, površnost, komercijalizam i
manipulativnost. On podseća da ne postoji određeni model samoregulacije koji bi se mogao preuzeti iz
jedne države u drugoj, ali da postoje osnovni principi, (deo njih potvrđen je međunarodnim pravom), koji bi mogli
olakšati proces samoregulacije u medijima i u novinarstvu.
U radu pod naslovom Etika medija
između deregulacije i samoregulacije Boban Tomić, obrađuje
ključne probleme koji su se pojavili u srpskoj medijskoj praksi posle izlaska
države iz vlastništva u medijima, kao i porazni bilans privatizacije medija. On
smatra da poslovanje i rad medijskih kuća u Srbiji prolazi kroz dugu i
problematičnu tranziciju, od početka
usvajanja zakona kojima se planira povlačenje države iz medijskog vlasništva,
privatizacije medija, regulacije radio i televizisjkog spektra do digitalizacije.
Period reformi započeo je deregulacijom, dakle povlačenjem držve iz medijskog
vlasništva, a završava se u znaku jedne neobično važne prakse i tvorevnine -
samoregulacijom ali i još poraznijom - autocenzurom. Na kraju svoje analize
autor je zaključio da: “Gradnja sopstvenog samoregulatornog okvira
nije bila, niti je sada, loša ideja, naprotiv, primenom i ovaploćenjem osnovnih
konstrukata samoregulacije medijska etika bi dobila svoju praktičnu vrednost, a
novinarska profesija bi bila zaštićenija i cenjenija. Nasuprot tome jeste ideja
degradirane samoregulacije, oličena u autocenzuri kao najlošijem produktu
samoregulacije. Okolnosti i načini kako se autocenzura pojavila i zaposela
mehanizme odlučivanja novinara i urednika, jeste još uvek nedovoljno istraženo
polje u kome leže odgovori na brojna pitanja o budućnosti slobodne štampe i
ideje slobode izražavanja u Srbiji. Bez saglasnosti o nužnosti preispitivanja
autocenzure, kao velikog zla i pošasti slobodne medijske profesije, nema ni
budućnosti slobodne javne reči”.
Nikola Radunović ukazuje u radu Pravo javnosti da zna- medijska slika, regulacija i medijska praksa
javne uprave u Crnoj Gori na putu ka Evropskoj uniji da je medijska slika u
Crnoj Gori, izuzetno kompleksna, te da funkcioniše uz totalno odsustvo ozbiljne
samoregulacije. “Istovremeno se u velikom broju slučajeva, (i to po pravilu
onih najzanimljivijih za javnost), postupa daleko od profesionalnih i etičkih
normi, pa gotovo svakodnevno svedočimo brojnim senzacionalističkim tekstovima,
nepotpunim informacijama i vestima smeštenim u kontekst koji uglavnom
tendencionzno odgovaraju političkoj opciji kojoj je naklonjen medij koji vest i
objavljuje,” obrazlaže Radunović.
Ervina Dabižinović na primerima analize naslovnih strana izdanja za Crnu
Goru tabloida Informer, pokazala je u
radu Diksurs analiza medijskog teksta:
naslovnice u tabloidu Informer u Crnoj Gori: primer medijskog linča
aktivistkinje građanske inicijative, kako
funkcioniše medijsko
nasilje prema aktivistkinji civilnog društva Vanji Ćalović, sa ciljem da se diskredituje
i delegitimiše njen rad na polju korupcije. Ovaj list, po njenom mišljenju,
predstavlja primer kako ovaj „trijumvirat“ služi kao moćna pesnica u obračunu
sa ženama, krši osnovna ljudska prava, ugrožava privatnost i integritet ličnosti (članove 3, 4, 8 Etičkog
kodeksa novinara Crne Gore) o profesionalnom i etičkom ponašanju u javnosti
kada je medijski proizvod predmet analize. Autorka zaključuje da svako
osporavanje vrednosti ženskog doprinosa,
a i žena samih jeste seksizam koji je
nezaobilazno uključen u reprezentaciju žena u medijskom diskursu.
Dragana Pejović u radu Stradanje dece u požarima- odgovornost majki ili
države
podseća da je za nepunih godinu dana u četiri požara desetoro dece izgubilo
život u Srbiji, dodavši da su u
tekstovima većine dnevnih listova za sva četiri požara kao odgovorne označene
majke stradale dece, dok su novinari/ke potpuno prevideli uslove života i
objektivne mogućnosti ovih žena. Autorka konstatuje da su sve majke
pozivane na odgovornost jer se prema odredbama Porodičnog zakona ("Sl. glasnik RS", br. 18/2005 i
72/2011 čl.69 st.3.)
deca predškolskog uzrasta se ne smeju ostavljati bez nadzora. Međutim, ovakvo
usko tumačenje zakonskih odredbi je onemogućilo da se sagledaju pravi uzroci
tragedija. U analiziranim primerima autorka je pokazala da očevi ne snose
odgovornost što im deca nemaju osnovnih sredstava za život, niti što žive u
objektima od blata i kartona. Štmpani mediji su prevideli zakonsku obavezu da
roditeljska dužnost podrazumeva dužnost oba
roditelja - i oca i majke. Primetno je
da su se stereotipi o rodnim ulogama u
autorskim tekstovima pokazali na temi stradanja dece, s obzirom na to da su
informacije o intimnom životu majki stavile u drugi plan same nesreće u kojima
su izgubljeni dečiji životi.
Jovan Jovanović za nastanak rada Jezički modeli narušavanja novinarske etike u člancima
crne hronike motivaciju je
dobio u svom pedagoškom radu, kroz koji je došao do zaključka da se maternji
jezik kod adolescenata svodi na minimum izraza, dok novinski članci koji
opisuju nasilje- mlade podstiču na nasilnu prirodu. On uočava da je
jezički izraz „sveden na minimum, sa veoma visokim stepenom govora mržnje,
nasilja i netolerancije prema članovima porodice, drugovima, nastavnom i
nenastavnom osoblju u školi, marginalizovanim grupama u društvu“. Autor daje
zaključnu poentu: novinarski jezik se “surovo eksploatiše u cilju podizanja
tiraža, pregleda na internet portalima ili veb-izdanjima dnevnih novina,
poslovanja, suzbijanja kompetitorskih medijskih organizacija i kuća... Diskurs
crne hronike je veoma delikatan i pre nego što određeni tekstovi publikuju,
trebalo bi izvršiti detaljne provere, kako jezičke, tako i izvanjezičke. ”
Nataša Kostadinović u radu Rodna analiza tekstova u pisanim medijima o
kompozitorkama Srbije krajem 20. i početkom 21. veka svoj diskurs bazira na na analizi
tekstova u pisanim medijima o kompozitorkama Srbije objavljenih
poslednjih decenija. U sagledavanju položaja žene u savremenom srpskom
društvu, ona ukazuje da kompozitorke posebno ostaju nedovoljno vidljive u javnom medijskom prostoru. Autorka zaključuje da je u obrazovnom i medijskom
sistemu u Srbiji i dalje na snazi patrijarhalan obrazac, što pokazuju analize
tekstova: za kompozitorke se često koristi imenica muškog roda, te se termin kompozitorka ređe upotrebljava. Ovaj
termin je u istoj kategoriji sa terminima dirigentkinja
i direktorka – njima se
označavaju profesija i visoka pozicija društvene moći, koje su namenjene češće
muškarcima nego ženama.
Prema podacima iz Udruženja kompozitora
u 2013. godini registrovano je 49 kompozitorki, što ukazuje na tendenciju
blagog porasta jer ih je u 2011. godini bilo 45. Pretpostavka je, takođe, da
neke kompozitorke nisu učlanjene u ovo udruženje (a neke su članice i stranih
udruženja) i da ih je više nego što je zabeleženo. Autorka konstatuje da se u
rasponu od više od stotinu godina situacija za žene poboljšala za manje od 10%,
te da Srbiji predstoji još dug put prosvešćivanja i prihvatanja činjenice da su
žene rodno ravnopravne članice visoko - obrazovanog društva, sposobne da ostvare
isto tako kvalitetne rezultate u domenu nauke, kulture i umetnosti, vlasti i
politike, kao i muškarci.
Tijana Pešić u radu Rod, mediji i društvena moć-Jovanka Broz (1924-2013)
istražuje
društvenu i političku moć Jovanke Broz u tri perioda analizirajući novinske
članke. U prvom periodu, od 1952-1956 godine ona je imala samo protokolarnu
ulogu i njen zadatak je bio da Josifa Broza Tita predstavi kao porodičnog
čoveka, poboljša njegovu sliku u društvu, a uklapala se i u koncept bratstva
jedinstva, jer je ona bila Srpkinja, a on Hrvat. Kada je u pitanju period nakon
Titove smrti, Jovanka Broz se pominje tek pet dana nakon što je on preminuo, a
kasnije sporadično. Moć koju joj mediji pripisuju
nakon Titove smrti, rezultat je medijske konstrukcije stereotipa o moći žene
koja proizlazi iz uloge supruge vladara. Autorka zaključuje da je slika o Jovanki Broz kao moćnoj ženi
konstruisana pretežno fotografijama i prenošenjem izjava osoba koje su imale
kontakt sa njom, bez iznošenja dokaza koji bi takve tvrdnje potvrdili.
Valentina Đekić u radu Predstave o
ženi u magazinu „Moja kosa“ analizira medijske slike
žene u licenciranom magazinu namenjenom ženama (i
muškarcima) Moja Kosa, kako bi se utvrdili načini konstrukcije slike o lepoti jednog dela ženskog tela – kose (i lica) / i
ustanovile implicitne disrkiminacione strategije prema ženama od strane
odabranog medija. Osnovni je rezultat analize
da je ovaj magazin namenjen
ženama, odraz
muške dominacije nad
njenim telom. Zaključak je da je licenciran magazin koncipiran u
okvirima patrijarhalnog poimanja lepote ženske kose i otuda je nastavak u
širenju patrijarhalne kulture, a u etičkom pogledu implicitno je
diskriminatoran prema ženama.
Dijana
Subotički Miletić,
Urednica
Zbornika
